Bu haftanın tarihi karakteri bir matematikçi ve aynı zamanda şair olan Ömer Hayyam. Hadi bu  önemli bilim insanı ve rubaileri ile tanıdığımız Ömer Hayyam’ın hayatına daha yakından bakalım.

Ömer Hayyâm cebir, geometri, astronomi, fizik ve tıpla ilgilenmiş, müzikle uğraşmış bir filozof, tarihçi ve matematikçidir. Ayrıca Ömer Hayyâm, Batı’da ,Doğu’nun en fazla hayranlık duyulan şairi ve en tanınmış âlimlerinden biridir. 1892’de Londra’da onun adına bir kulüp kurulmuş, 1970’te ayın üzerindeki bir kratere, 1980’de yeni bulunan bir kuyruklu yıldıza adı verilmiştir.

HAYYAM İSMİ NEREDEN GELİYOR?   

Tarihçilerin verdiği bilgiye göre Ömer Hayyam 1048 yılında Nişabur kentinde doğdu. Çadırcı anlamına gelen “Hayyam” takma adını , çadırcı olan babasının mesleğinden almıştır.

  Hayyam yaşadığı dönemin ünlü veziri Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah ile aynı medresede zamanın ünlü alimi Muvaffakeddin Abdüllatif İbn El Lübad ’dan eğitim görmüş ve hayatı boyunca her ikisi ile de ilişkisini koparmamıştır.  

   İyi bir edebiyatçı olan Hayyam evreni anlamak için  içinde yetiştiği İslam kültüründeki hakim anlayıştan ayrılmış , kendi içinde yaptığı akıl yürütmeleri eşine az rastlanır bir edebi başarı ile dörtlükler halinde dışa aktarmıştır.

RUBAİ’LERİNDE KENDİ İÇ ÇÖZÜMLEMELERİNE VE FELSEFİ  GÖRÜŞÜNE YER VERMİŞTİR

Hayyâm’ın felsefî yönü ağır basan pek çok rubâîsinde insanın yokluktan gelip yokluğa gittiği ve bu sebeple içinde bulunulan anın iyi değerlendirilmesi gerektiği düşüncesi hâkimdir.

Rubailerinde ; dünya, varoluş , Allah, devlet ve toplumsal örgütlenme biçimleri gibi hayata ve insana ilişkin konularda özgürce ve sınır tanımaz bir şekilde akıl yürüttüğü görülmektedir.

Ömer Hayyam’ın Rubailerinden Bazıları :

Dünya , yıldıramazsın beni ne yapsan    

Ölümden de korkmam , er geç ölür insan.

HAYYAM BİR MATEMATİK DAHİSİYDİ

  Aynı zamanda çok  iyi bir matematikçi olan Ömer Hayyam Binom Açılımı’nı ilk kullanan bilim insanıdır. Ömer Hayyam , “Binom Açılımı” olarak bilinen formülün katsayılarının kolayca elde edilmesine yarayan Pascal Üçgeni’ ni, Pascal ’dan önce keşfedenler arasındadır. Pascal ise Ömer Hayyam’dan yaklaşık 400 yıl sonra aynı üçgen ile karşımıza çıkar. Zaten bu üçgeni “Hayyam Üçgeni “ adıyla ananlar da yok değil.

  Ayrıca Öklid aksiyomları üzerine de çalışmalar yürüten Ömer Hayyam , Paralellik Aksiyomu başka bir önerme kümesiyle değiştirerek Öklid dışı geometrinin temellerini atmıştır. Bugün kullanılan “dar, geniş ve dik açı hipotezleri” bu bakımdan Ömer Hayyam’ın eseri sayılabilir. 

HAYYAM MELİKŞAH’IN VERDİĞİ GÖREVLE CELALİ TAKVİMİNİ OLUŞTURDU

  Cebir ve geometrinin yanında astronomi ile de ilgilenen Ömer Hayyam Sultan Melikşah tarafından takvim düzenlemesi için görevlendirilmiştir. Görevi kabul eden Hayyam ise “Ömer Hayyam Takvimi” ,  “Melikşah Takvimi” veya “Celali Takvim” olarak isimlendirilen güneş yılına dayalı bir takvim meydana getirilmiştir.

Rubailer dışında Hayyam’ın kaleme aldığı ve çoğu bilimsel içerikli olan kitapları şunlardır:

1-Muhasar fi’l tabiiyat ( Fİziksel bilimler alanında bir özet )

2-Risale fi’l Barehin ala Mesailü’l-Cebr ve’l-Mukabele ( Cebir ve geometri )

KAYNAKÇA

Gündüz, D. (t.y.) Şair, filozof, matematikçi Ömer Hayyam.
        TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi.
        https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=8lGO5Eeb8NznyK+0bAxlrpGJ?
        dergiKodu=4&cilt=31&sayi=369&sayfa=62&yaziid=10859

Kaya, S. (2020). Ömer Hayyâm’ın “Nevrûznâme” adlı eserinde takvim çalışması. Anemon
        Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(5), 1543-1550.
        https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/383911/omer-hayyamin-nevruzname-adli-eserinde-takvim-calismas

Özel Bilkent Lisesi. (2009). 3. Genç matematikçiler günü: Ömer Hayyam
        https://kadiri.bilkent.edu.tr/mat/omerhayyam.pdf

T.C. Dumlupınar Üniversitesi Matematik Bölümü (2014, Haziran 27). Ünlü matematikçiler/
        Ömer Hayyam.
        https://matematik.dpu.edu.tr/tr/index/sayfa/3121/omer-hayyam

9/ C Rüzgar Yasin CENGİZ

11/ D Azra Gizem ÖZTÜRK